Leerlingen leren van elkaar

Ilse Wintermans is mentor op basisschool De Verwondering in Lent. Van 2017 tot 2019 volgde ze de master Leren en Innoveren aan de Aeres Hogeschool Wageningen. Ze onderzocht hoe leerlingen ondersteund kunnen worden bij vraaggestuurd leren. Haar oplossing: eigen leervragen beantwoorden met behulp van peer scaffolding.

Wat was je onderzoeksvraag?
“Hoe is de toepassing van peer scaffolding bij vraaggestuurd leren ervaren door tutors en tutees?”

Waar komt deze onderzoekvraag vandaan?
“Op de basisschool waar ik dit onderzoek heb uitgevoerd, merkten leerkrachten dat niet alle leerlingen even vaardig zijn in het beantwoorden van eigen leervragen. Ook is het begeleiden van eigen leervragen voor leerkrachten intensief, wat betekent dat leerlingen vaak lang moeten wachten tot de leerkracht beschikbaar is. Daar komt bij dat leerlingen elkaar weinig ondersteunen bij het zoeken naar antwoorden, omdat ze allemaal individueel of in duo’s aan hun eigen vraag werken. Het is daarom van belang dat leerlingen vaardigheden ontwikkelen die nodig zijn om hun eigen leervraag te beantwoorden.

Om leerlingen hierbij te ondersteunen kregen zij een hulpblad, gebaseerd op de stappen van de vragencyclus (voor meer informatie hierover kun je terecht bij Ilse Wintermans, red.) Zo werden ze wel procesgericht, maar niet inhoudelijk ondersteund. Daardoor waren er nog steeds leerlingen die intensieve begeleiding nodig hadden. Ik ben in de literatuur op zoek gegaan naar manieren om leerlingen hierbij te ondersteunen. Volgens wetenschappelijk onderzoeker Van de Pol (2012) is scaffolding* een krachtige manier van helpen die aansluit op het leerpotentieel van elke leerling, waarbij de leerling wordt gestimuleerd en er niet alleen voor staat. Bij deze aanpak past de leerkracht zich aan aan het niveau van de leerling en net daarboven (‘hoge eisen stellen’). Hij kijkt wat iemand nodig heeft om zelf tot antwoorden te komen (gevoel van autonomie) en te leren en sluit daarbij aan, om vervolgens steeds meer richting de achtergrond te bewegen.

Alleen, er waren geen leerkrachten beschikbaar die daar tijd voor hadden. Wie wel beschikbaar waren, waren andere leerlingen. Van daaruit ontstond het idee om peer scaffolding uit te proberen: vaardige medeleerlingen treden bij het beantwoorden van eigen leervragen op als tutor voor hulpvragende leerlingen, de tutee.”

*Scaffolding betekent letterlijk steiger. Bij scaffolding zet je de leerling als het ware in de steigers, zodat hij zichzelf naar een hoger plan kan tillen.

Hoe voerde je het onderzoek uit?
“Ik heb eerst een script ontwikkeld, zodat de tutors wisten wat ze moesten doen. Dit script sluit aan bij het stappenplan dat Van der Pol heeft ontwikkeld. Vervolgens heb ik op het leerplein van de school tien tutors* aan tien tutees gekoppeld. Zij zijn samen ongeveer vijf weken aan de slag gegaan met de leervraag van de tutee.

In deze periode heb ik twee keer een tutorbijeenkomst georganiseerd om de tutors te ondersteunen. Ik heb hen gevraagd hoe het ging en of het lukte om peer scaffolding toe te passen. Bij het aandragen van een probleem werden de andere tutors uitgenodigd te reageren met ideeën hoe zij dat zouden aanpakken. Het doel was om van en met elkaar te leren en nieuwe ideeën mee te nemen en toe te passen bij hun eigen tutee. Na afloop van de hele periode heb ik alle tutors en tutees individueel geïnterviewd over het proces.”

*De criteria die ik aan een tutor heb gesteld, zijn: hij zit in groep 6 t/m 8, heeft de hulpbladen al vaker gebruikt, krijgt lesaanbod op hogere orde denkvaardigheden, is vaardig met ICT en beheerst begrijpend lezen bovengemiddeld. Ook moet hij het leuk vinden om een ander te helpen.

Wat zijn de onderzoeksresultaten/conclusies?
“Het script dat ik had ontwikkeld was nog iets te moeilijk. Mede hierdoor werd niet het volledige scaffoldingsscript toegepast, dus dat heb ik aangepast. Verder verliep het proces vanzelf. Negen van de tien tutors en tutees gaven aan enorm tevreden te zijn met elkaar. Ze spraken zelf tijden af om samen te werken en vragen te stellen/beantwoorden. Tutors hadden soms wel moeite met diagnosticeren waarover de hulpvraag van de tutee ging. Tegelijkertijd ontwikkelden de tutors eigen, nieuwe manieren om te signaleren dat een tutee hulp nodig had.
Tutees gaven aan dat het taalgebruik van tutors veel dichter bij hun leefwereld staat, waardoor zij de gedeelde informatie beter begrepen. Eén tutor had toevallig ook nog inhoudelijk kennis met betrekking tot de leervraag van de tutee, waardoor deze voor extra verdieping zorgde. Én er zijn – ondanks dat de tutees wel even moesten wennen – nauwelijks vragen gesteld aan de leerkracht. Ook kwam de tutor qua tijdsinvestering niet in de knoop met zijn eigen werk. Sterker nog: sommige tutors gaven aan wel twee tutees tegelijk te kunnen begeleiden.”

Hoe komt jouw onderzoek ten goede aan de dagelijkse onderwijspraktijk van leerkrachten?
“Door leerlingen elkaar te laten helpen, ontzorg je leerkrachten.”

Hoe komt jouw onderzoek ten goede aan de dagelijkse onderwijspraktijk van leerlingen?
“De tutee hoeft – zodra hij vastloopt – niet meer te wachten tot de leerkracht tijd heeft om hem te helpen. Hij kan direct naar zijn tutor, wat enorme tijdswinst oplevert. Daarnaast ontwikkelt de tutee procedurele vaardigheden. Omdat hij van zowel de leerkracht als medeleerlingen leert, maakt hij kennis met meerdere strategieën om een vraag te beantwoorden of een probleem op te lossen. Hij kan vervolgens zelf bepalen welke werkwijze het beste bij hem past.

Tegelijkertijd leert ook de tutor van deze werkwijze. Door vragen van de tutee te beantwoorden, verwoordt hij zijn eigen denken. Op deze manier komt hij hiaten in zijn eigen kennis tegen, die hij vervolgens dicht door bijvoorbeeld zelf op onderzoek uit te gaan. Daarnaast leert de tutor van de kennis die de tutee met hem deelt. Ook worden zijn communicatieve vaardigheden versterkt. Want om een tutee goed te kunnen helpen, is actief luisteren en een betrokken houding essentieel.

Wat verder bijzonder was om te zien, is de band die ontstaat tussen een tutor en zijn tutee. Die vergroot de motivatie om verder te werken aanzienlijk, ook als het moeilijk wordt.”

Ook met peer scaffolding aan de slag? Download hier het script om tutors op weg te helpen:

Meer weten over dit onderzoek? Neem contact op met Ilse Wintermans via ilsewintermans@gmail.com.